En büyük bilmecesi zihnin; rüyalar. Aynı zamanda sihri, büyüsü ve hatta mucizesi. İlmi, felsefi ya da edebi açıdan sürekli ele alınan, araştırılan, anlam yüklenen ancak yine de mekanizması bir türlü çözülemeyen rüyalar.
Uyku dönemleri ve rüyalardan ilk bahseden kişinin Aristoteles olduğu düşünülüyor. Ona göre uyku doğal hayat döngüsünde yer alan dinlenme unsuru iken rüyalar da bu halde tahayyül yetisine bağlı olarak ortaya çıkan görünümlerdir.
Fârâbî’ye göre kişi mizacına uygun rüyalar görür. Öyle ki; fazilet sahiplerinin rüyaları “ilâhi kehanetler” de içerebilir.
Kindî rüyayı “nefsin duyuyu kullanımdan kaldırıp, düşünceyi kullanması” şeklinde tanımlar. Düşüncede geçen ancak duyuların yetersiz kaldığı her şey rüyalar sayesinde zihinde oluşma imkânı bulur.
İbn-i Sînâ her insanın hayatında en az bir kere rüyasında geleceğe dair uyarıldığını ileri sürer.
Freud için rüyalar bilinçaltına giden ana yoldur ve arzuların tatmininden ibarettir. Ona göre rüyalar, yasaklanmış istekler ile bu istekleri engelleyen güçler arasındaki bir uzlaşma sonucu ortaya çıkar. Belki de bu sebepten çoğunun gerçek anlamı gizli kalır ve araştırılması gerekir.
Jung açısından rüyalar ruhsal hayatın bir parçasıdır. İrade ve bilinç kaybolduğunda doğal olarak ortaya çıkarlar. Arzu ve isteklerin yanı sıra anılara, korkulara, beklentilere ve daha pek çok şeye ilişkin olabilirler. Bazıları ise geleceğe dair kesin haberler getirir. Bunlar tahmin değil vizyonlardır.
Adler, rüyaları insan aklının evrensel bir etkinliği olarak görür. Kehanetlerle ilgileri yoktur ve temellerini kişilerin yaşama karşı tutumları oluşturur.
Bergson’a göre rüyalar ile anılar doğrudan bağlantılıdır. Günlük hayatta pek azı hatırlanan anıların daha çoğu rüyalar vasıtasıyla kendilerini gösterir.
Fromm, ruhun her türlü faaliyetinin doğrudan doğruya rüyalara yansıdığına inanır. İnsan beyninin ürünü rüyalar insanlığın en eski ortak dilidir. Üstelik uykudaki bilinç uyanıklık halindeki etkilerden uzak kaldığı için daha gerçektirler.
Revonsuo için rüyaların her biri biyolojik savunma mekanizması. Evrim boyunca insanın karşısına çıkabilecek her türlü tehdit rüyalar aracılığı ile prova ediliyor ve bu nedenle onlarla başa çıkmak ya da onlardan kaçınmak mümkün olabilir.
Hartmann ise rüyaları insanı olumsuz deneyimlerden kurtaran tedavi edici bir mekanizma olarak görüyor.
Bana gelince; sonsuz sayısız bir külliyat denizinde ancak zerre sayılabilecek okumalarım ve istisnasız herkese bahşedilenlerden payıma düşen tecrübelerimden hareketle ben en çok da tasarımını etkileyici buluyorum rüyalar âleminin.
İki kirpik arasına mühürlü, göz kırpışı kadarlık bir süreye sığan, ayrıca kişiye, karaktere, arzuya ve dahasına göre şekillenen o dünyalardaki tasarımı. O tasarımdaki zenginliği, çeşitliliği, derinliği, ayrıca yer, mekân, zaman algısını. Her defasında yeniden, yeni baştan yaratılan ve öncekilerle asla benzeşmeyen.
En çok da şunu merak ediyorum: Mührü bozulduğunda nereye kayboluyor bu âlem? Nereye gidiyor zihnin ve hayal gücünün sınırsız imkânlarıyla sınırlı o dünyaların insanları, olayları, mekânları? Nasıl bir yer ki orası, eşsiz deneyimler yaşatmayı başarıyor her defasında benzersiz kişiler, nesneler ve manzaralar eşliğinde ziyaretçisine?
Ve tıpkı Fromm’un söylediği gibi rüyalar gerçekse eğer, gerçek nedir? Gözlerimizi açtığımız mı yoksa kapadığımız mı?
Kaynakça:
AKOT, Bülent: Freud’un Rüya Yorum Metodu, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1, s. 213-235, 2010
ARKAN, Atilla: Meşşâî Gelenek Bağlamında İbn Rüşd Felsefesinde Rüya, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Sayı: 15, s. 87-125, 2003.
BAKIRCI, Çağrı Mert: Rüyalar ve Evrim: Rüya Nedir? Rüyalar Neden Evrimleşmiştir? Nasıl Rüya Görürüz? Evrim Ağacı: evrimagacı.org
https://evrimagaci.org/ruyalar-ve-evrim-ruya-nedir-ruyalar-neden-evrimlesmistir-nasil-ruya-goruruz-235
ÇETİN, Özer: Jung Psikolojisinde Rüya, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, s. 249-269, 2010
FROMM, Erich: Rüyalar, Masallar, Mitoslar, Çev. Aydın Arıtan, Kaan H. Ökten, Arıtan Yayınevi, 1992
İMAMOĞLU, Abdulvahit: Bazı Psikanalistlere Göre Rüyanın İnsan Hayatındaki Rolü, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XII, Sayı: 22, s. 21-47, 2010
KILIÇ, Yasemin: Kindî, Fârâbî ve Gâzzâlî’de Rüya. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, İslâm Felsefesi Bilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi, 2020
OSMANOĞLU, Ömer: Aristoteles’in Rüya Teorisi ve “Rüyalar Üzerine” Adlı Eserinin Çevirisi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 4, s. 139-173, 2017
PAÇACI, İbrahim: Rüyâ’nın Delil Değeri ve İstihâre, Dini Araştırmalar Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 48, s. 103-128, 2016
ÜSTÜN KAYA, Senem: Dünya Edebiyatlarında Rüya Motifi: Karşılaştırmalı Bir Analiz, ASBİDER Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 24, s. 449-458, 2021
